marchwacz

Marchwacz
Pierwsze źródła pisane pochodzące z 1136 roku wspominają wieś jako posiadłość arcybiskupów gnieźnieńskich. W latach 90tych XVI wieku prymas Stanisław Karnkowski odkupił od kapituły gnieźnieńskiej Marchwacz i przeznaczył go na uposażenie dla powstałej przy kolegium jezuickim w Kaliszu bursy. Taki stan rzeczy miał się do roku 1773, kiedy to nastąpiła kasacja zakonu jezuitów, a wieś ponownie stała się własnością arcybiskupów gnieźnieńskich. Ćwierć wieku później, w roku 1797, dobra te zostały znacjonalizowane a następnie przez Prusaków darowane w prywatne ręce. W 1819 roku Marchwacz przejął Bonawentura Niemojowski, słynny przywódca opozycji sejmowej tzw. „kaliszan”, a w czasie powstania listopadowego prezes Rządu Narodowego Królestwa Polskiego. Po upadku powstania władze carskie Marchwacz w ramach represji skonfiskowały. Trzy lata po konfiskacie, tj. w roku 1837, żona Bonawentury, Wiktoria z Lubowidzkich, odkupiła rodzinny majątek, by w roku 1862 dobra te odsprzedać synowi, Kazimierzowi. Rodzina Niemojowskich gospodarowała wsią aż do 1939 roku. Ostatnim przedwojennym właścicielem wsi był Wacław Józef Niemojowski. W latach 1900-1910 był prezesem Towarzystwa Rolniczego w Kaliszu. Został marszałkiem koronnym Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego w 1917 roku. Ponadto współpracował blisko z Józefem Piłsudskim, wysuwano nawet jego kandydaturę do Rady Regencyjnej. Zmarł w wyniku udaru po brutalnych przesłuchaniach przez Gestapo 14 grudnia 1939 roku.
Pałac
Zbudowany w latach 1820- 1821 dla Bonawentury Niemojowskiego. Był to obiekt w stylu klasycystycznym. Prawdopodobnie w 1905 roku został przebudowany i rozbudowany, staraniem Wacława Józefa Niemojowskiego, przez słynnego architekta Stefana Szyllera. Obiekt jest wzorowany na Pałacu Łazienkowskim w Warszawie- murowany, podpiwniczony, o rozczłonkowanej bryle składającej się z harmonijnie połączonych części o różnych wysokościach. Środkowa część pałacu piętrowa, zwieńczona rzeźbami o tematyce mitologicznej przedstawiającymi cztery pory roku autorstwa Pawła Krzyżanowskiego. Na parterze znajdowały się takie pomieszczenia jak hol, biblioteka, gabinet pana, garderoba, sypialnia pana, sypialnia pani, buduar, salonik pani, bilard, salon, jadalnia, kredens oraz spiżarnia.
Do dziś pozostał także Spichlerz robiący największe wrażenie z całego zespołu folwarcznego. Obiekt z początku XX wieku wzniesiony najprawdopodobniej według projektu Wacława Niemojowskiego. Murowany z cegły, podpiwniczony korpus główny, zwieńczony wieżyczką z obeliskiem.
Niemojowscy
Wincenty i Bonawentura Niemojowscy pochodzili ze starego szlacheckiego rodu, osiadłego od wieków w kaliskiem, przybyłego jeszcze za Piastów do Polski, wywodząc się od Bieniasza pana na Niemojowie z końca XIV wieku. Ojciec Wincentego i Bonawentury Feliks Niemojowski był łowczym i cześnikiem wieluńskim oraz posłem z ziemi Wieluńskiej na ekstraordynaryjny Sejm Warszawski 1773 r. i na Sejm Grodzieński, gdzie odznaczył się, jako szerzyciel zgody wśród szlachty, oraz „należał do tych, co aktu podziału kraju nie podpisali”. Obaj bracia urodzeni w Słupi w Kaliskiem, Wincenty — 1784, Bonawentura— 1787 Na studiach przebywali w Niemczech (Halla, Frankfurt) oraz w Paryżu, gdzie w atmosferze panującego wówczas racjonalizmu i liberalizmu przejęli się miłością wolności, opartej na swobodach konstytucyjnych. Obaj studiowali prawo, mając tym sposobem możność dokładnego poznania podstaw form państwowych i wytworzenia sobie własnych koncepcji. W czasie Księstwa Warszawskiego Wincenty zasiadał w izbie administracyjnej departamentu kaliskiego, Bonawentura zaś w ministerstwie sprawiedliwości, potem pierwszy osiadł na wsi Marchwacz we własnym majątku i poświęcił się naukom politycznym. W obliczu łamania przepisów konstytucji Królestwa Polskiego przez carską administrację Bonawentura wraz z bratem Wincentym stanęli na czele liberalnej sejmowej opozycji- stronnictwa Kaliszan. W 1820 roku w Marchwaczu Niemojowscy założyli Towarzystwo Czytelnicze. Na jego obrady zapraszano okoliczną szlachtę, którą zapoznawano z nowoczesnymi ideami polityczno- ekonomicznymi. Na sejmach 1818 oraz 1820 roku opozycja pod przywództwem Niemojowskich zdołała zablokować kilka istotnych przepisów prawa zagrażających wolnościom obywatelskim. Reakcja cara była zdecydowana. Niemojowskich pozbawiono mandatów poselskich, a Wincentego zamknięto w areszcie domowym brata, w Marchwaczu. Po wybuchu Powstania Listopadowego bracia Niemojowscy przybyli natychmiast do Warszawy. W grudniu 1831 roku Bonawentura został powołany przez dyktatora powstania, gen. Józefa Chłopickiego, na wiceministra sprawiedliwości. Wincenty zajął się pracą redakcyjną – jego pióro miało kształtować opinię publiczną zgodnie z poglądami rosnących w siłę „kaliszan”. Bonawentura dość szybko opowiadał się za koncepcją utworzenia Rządu Narodowego. Koncepcja popierana przez Niemojowskiego wzięła górę na początku 1831 roku. Polityk objął wówczas tekę ministra spraw wewnętrznych i policji. 7 września tego roku Niemojowski został Premierem, ale niewiele mógł już wówczas uczynić dla powodzenia narodowego zrywu. Tego samego dnia wojska carskie Iwana Paskiewicza rozpoczęły szturm na Warszawę. Już następnego dnia rząd musiał uchodzić ze stolicy. Po upadku Powstania Listopadowego Wincenty, schorowany, zesłany karnie na Syberię, umrze w Moskwie w grudniu 1834 r. Bonawenturze — ostatniemu prezesowi Rządu Narodowego — los pozwoli wraz z wojskiem przejść granicę we wrześniu i w październiku stanąć na emigracji w Paryżu. Tam, razem z pozostałymi „kaliszanami”, założył Komitet Tymczasowy Emigracji Polskiej – pierwszą polską emigracyjną partię polityczną. Rola, jaką przyszło mu odegrać w dziejach Polski, ciężar odpowiedzialności i los brata, pozostawił ślad w psychice Niemojowskiego. Zmarł 15 czerwca 1835 roku w Vanves pod Paryżem. Pochowany został na paryskim cmentarzu Pere- Lachaise. Juliusz Słowacki oddał hołd braciom Niemojowskim w swoim „Anhellim”. Tytułowy bohater podczas swojej Dantejskiej podróży po Syberii mówi do ożywionego Wincentego: „Oto widziałem cię w radzie narodu z bratem twoim, i widziałem wasze dwie głowy zawsze razem, a białością podobne dwom gołębiom, które razem zlatują na proso. Bo zaprawdę, że jak dwaj gołębiowie zlatywaliście na urnę projektów i wyłuszczaliście ziarno praw: a na plewy wasze zlatywali się maleńcy wróblowie, świergocąc o rzeczach mniejszej wagi”.

Poniżej fragment wystąpienia Bonawentury Niemojowskiego, Posła Kaliskiego, w Sejmie 1818r.

Gospodarka Niemojowskich
W 1819 roku Marchwacz stał się własnością Bonawentury Niemojowskiego. Od tego czasu zaniedbana gospodarczo miejscowość zaczęła przeżywać okres dynamicznych przeobrażeń. Jej nowy właściciel był człowiekiem gruntownie wykształconym i obytym w świecie. Za młodu przebywał między innymi w Anglii, Niderlandach oraz północnych Włoszech gdzie podglądał nowoczesne formy gospodarowania na roli. Zainspirowany podróżami zaprowadza w swoim majątku płodozmian. Sprowadza do niego z Zachodniej Europy nowoczesne pługi, radła oraz pierwszą w Kaliskiem mechaniczną młockarnię. W 1820 roku Bonawentura zorganizował w Marchwaczu pokaz nowoczesnych maszyn i narzędzi, na który zaproszono okolicznych ziemian. Odbił się on szerokim echem także w prasie warszawskiej. Tradycje nowoczesnego rolnictwa kontynuowali potomkowie Bonawentury: syn Kazimierz oraz wnuk Wacław. W Marchwaczu powstały nowoczesne obory i stodoły, okazały spichlerz, gorzelnia, elektrownia wodna. O wysokim statusie materialnym rodu świadczyła gustowna neoklasycystyczna rezydencja położona w obrębie kilkuhektarowego parku.
Wacław Józef Niemojowski
Od 1904r. do 1939r. ostatnim właścicielem rodzinnego majątku Niemojowskich w Marchwaczu był Wacław Niemojowski , także ostatni właściciel włości w niewiele oddalonym od Marchwacza Stawie. Wacław Józef Niemojowski herbu Wierusz urodził się 14 sierpnia 1864r we Wrocławiu, był synem Kazimierza Niemojowskiego i wnukiem Bonawentury Niemojowskiego. Wacław Niemojowski był w latach 1900-1910 prezesem Towarzystwa Rolniczego w Kaliszu. W 1917r. został marszałkiem koronnym Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego. Od 1918r. związany był z konserwatywnym ruchem narodowo-chrześcijańskim, w 1925r. został prezesem organizacji monarchistów w Poznaniu, w 1926r. prezesem Rady Naczelnej polskich monarchistów. W 1927r. postanowił wycofać się z życia publicznego. Zmarł w swojej posiadłości w Marchwaczu 14 grudnia 1939r.
Małżonką Wacława Niemojowskiego była Zofia Niemojowska urodzona w 1882r. z domu hrabina Szembek, córka hrabiego Aleksandra Kazimierza Szembeka. W 1910 Zofia wspólnie z Wacławem adoptowali syna Aleksandra Józefa Lossow później już Lossow-Niemojowskiego. Zofia Niemojowska zmarła w 1931r. w Poznaniu, w wieku 49 lat Znana była z szerokiej działalności patriotyczno-światowej i charytatywnej. W okresie pierwszej wojny światowej kierowała Powiatową Radą Szkolną w Kaliszu. W 1948r. ukazały się drukiem fragmenty prowadzonego przez nią dziennika pt. „Kartki z dziennika arystokratki” W zapiskach z lat 1917-1923 poznajemy matkę autorki – hrabinę Szembekową , charakterystykę środowiska magnackiego w Słupi i Marchwaczu oraz sylwetkę duchową samej Zofii Niemojowskiej. Poniżej fragmenty z „Kartki z dziennika arystokratki”…