staw

Nazwa miejscowości Staw pojawia się po raz pierwszy w dokumencie wydanym w 1211r. , jednak badania i odkrycia archeologiczne potwierdzają, że późniejsza osada stawska, zaświadczona powyższymi źródłami, może być uważana za kontynuację osiedla dużo wcześniejszego, jednak o początkach osady brak danych historycznych. Można jednak jednoznacznie stwierdzić, że osada wzięła swoją nazwę od licznych stawów leżących w jej najbliższym otoczeniu. Miejscowość Staw była pierwotnie wsią królewską, powstałą na wielkiej drodze handlowej z Wielkopolski do Małopolski i posiadającą targowisko królewskie. Jak wspomniano, po raz pierwszy pojawia się na kartach historii w 1211r. i 1213r. pośród włości zatwierdzonych przez księcia kaliskiego i poznańskiego Władysława Odonica, wnuka Mieszka Starego, jako uposażenie klasztoru Cysterek w Ołoboku. Dokument ten znany jest z kopii, jaka znajduje się w przywileju wystawionym dla klasztoru 28 grudnia 1292r. przez księcia Przemysła II.
Osada Staw była świadkiem i uczestnikiem wielu dramatycznych wydarzeń w historii Polski. Najazd litewskiego księcia Witenesa w 1306r., we wrześniu 1331r. najazd na Polskę sprzymierzonych wojsk krzyżackich i czeskich, który to sięgnął w głąb Wielkopolski obejmując swym zasięgiem również Staw. Oto fragment kroniki Jana Długosza, w którym relacjonuje napaść Krzyżaków na Polskę w 1331r. „Z Gniezna pod wodzą wojewody Wincentego, który im wskazywał drogę, maszerują w kierunku Uniejowa i ziemi sieradzkiej, grabiąc i paląc (…) palą główny zamek w Sieradzu i Uniejowie oraz sąsiadujące z nimi miasta, również miasta: Wartę, Szadek, Staw i leżące naokoło wsie”.
Niestety nie wiemy dokładnie, kiedy nastąpiła lokacja miasta dla Stawu. Na początku XIII wieku rozpoczęła się w Polsce wielka reforma miejska, której najbardziej rozpowszechnioną formą była lokacja miasta na prawie niemieckim. W Wielkopolsce pierwszym ośrodkiem lokowanym na odmianie prawa magdeburskiego- prawie średzkim był najprawdopodobniej Kalisz ok.1253r. Po 1260r. stosowanie prawa średzkiego w lokacji miast na terenie Wielkopolski zaczyna się upowszechniać i prawdopodobnie już na ten okres przypadła lokacja Stawu jako miasta. Z pewnością Staw otrzymał prawa miejskie przed 1382r. ponieważ w dokumencie z tego roku są już wymieniani rajcy miasta Staw. Pierwszym Wójtem Stawu znanym z imienia i nazwiska był Jakub Piwoński. Prawdopodobnie w tym okresie również Staw stał się własnością Stawskich herbu Wieniawa.
Wraz z powstaniem rady miejskiej powstaje najprawdopodobniej herb miasta. Przedstawia on trzy wieże z otworami, które zakończone są krzyżami ze środkową wieżą wyższą od bocznych. W otoku herbu czyli pieczęci znajduje się napis „SIGILLUM OPPIDI STAWENSIS” czyli „Pieczęć Miasta Staw”. Herb ten mógł być nadany przez króla Kazimierza Wielkiego już w 1340r. W tym samy roku arcybiskup gnieźnieński Janisław erygował, czyli ufundował, parafię pod wezwaniem Św.Mikołaja w Stawie.
Najprawdopodobniej fundatorem pierwszego drewnianego kościoła w Stawie był zakon cysterski w Ołoboku, został on jednak spalony. Kolejnej fundacji dokonał arcybiskup gnieźnieński Janisław. W dokumencie wystawionym 2 listopada 1341r. w Opatówku dowiadujemy się, że arcybiskup Janisław eryguje parafię pod wezwaniem Św. Mikołaja w Stawie i przydziela do niej następujące wsie:Tymieneic, Siewieruszowice (Sędzimirowice), Mroczkowice (Mroczki Wielkie i Małe), Skalbimierz (Skalmierz), Jarki, Suliszewice, Gorzuchy, Wilkanowo, Kiliańczyce. Jednocześnie zabrania rektorom kościołów w Chlewie, Błaszkach i Iwanowicach ingerować w sprawy nowo ustanowionej parafii i wsi jej przypisanych. Kościół w Stawie został pobudowany w latach 1317-1341. Od 1403 roku Staw był w posiadaniu Jana Stawskiego, a po śmierci jego i jego żony w 1422rmajątek przejął syn Rafał Stawski, miecznik sieradzki, który połowę Stawu odsprzedał wojewodzie inowrocławskiemu Jarandowi z Brudzewa herbu Pomian, który był wcześniej dworzaninem Władysława Jagiełły. W tamtym okresie miasto cieszyło się przychylnością królów i Kazimierza Wielkiego i Władysława Jagiełły, a sami królowie często odwiedzali Staw, przez który przebiegała główna droga łącząca Kalisz z Sieradzem.
Jak wyglądał układ samego miasta. W jego centrum ulokowano czteroboczny rynek, z narożników którego poprowadzono 8 ulic, po dwie z każdego narożnika, które uzupełniały ulice boczne o zmieniających się w ciągu wieków przebiegach. Do miasta prowadziły dwie bramy przy arteriach wylotowych: Kaliska od północy i Sieradzka od południa. Na przedmieściu kaliskim usytuowana była kapliczka św. Ducha, a po przeciwnej stronie murowany zamek na kopcu. W XV wieku istniało już w Stawie dość ludne i ożywione targowisko, posiadające swoją miarę zbożową większą od kaliskiej.
Od 1904r. do 1939r. ostatnim właścicielem włości stawskich był Wacław Niemojowski wnuk Bonawentury Niemojowskiego, także ostatni właściciel rodzinnego majątku Niemojowskich w Marchwaczu. Wacław Niemojowski w 1917r. został marszałkiem koronnym Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego. Od 1918r. związany był z konserwatywnym ruchem narodowo-chrześcijańskim, w 1925r. został prezesem organizacji monarchistów w Poznaniu, w 1926r. prezesem Rady Naczelnej polskich monarchistów. Natomiast w1927r. wycofał się z życia publicznego. Zmarł w swojej posiadłości w Marchwaczu 14 grudnia 1939r.
Pierwsze informacje o szkole w Stawie pochodzą z drugiej połowy XV wieku, gdzie informuje się, że 11 uczniów szkoły parafialnej Stawie udało się na studia do Krakowa. Jednym z nich był Mikołaj ze Stawu, wybitny profesor Uniwersytetu Krakowskiego. Studia rozpoczął w 1448 roku, następnie był profesorem wydziału sztuk wyzwolonych i trzykrotnym dziekanem owego wydziału. W 1478 był kanonikiem kolegiaty św.Floriana w Kleparzu a w 1479r. prepozytorem Collegium Maius Uniwersytetu Krakowskiego.
Ksiądz Ludwik Sperczyński
Ks. Ludwik Sperczyński urodził się 21 sierpnia 1868 r. w Grabowie nad Prosną. Dzieciństwo spędził w Kuźnicy Grabowskiej, gdzie jego ojciec był leśniczym w dobrach hr. Raczyńskiego. Uczył się najpierw prywatnie, pod opieką swojego wuja, ks. Władysława Grabowskiego. W 1879 r. rozpoczyna naukę w gimnazjum w Pelplinie. Natomiast w 1886 r. wstąpił do Seminarium Duchownego we Włocławku ,gdzie 1 lutego 1891 r. otrzymał święcenia kapłańskie. Posługę rozpoczyna w roku 1891 na wikariacie w Mierzynie, a potem w Łasku, w Boleszczynie, a w roku 1895 r. został mianowany w Dobrej proboszczem. W październiku 1924 r., w uznaniu dotychczasowych zasług, ksiądz Ludwik Sperczyński odznaczony został godnością kanonika honorowego kolegiaty kaliskiej przez biskupa Stanisława Zdzitowieckiego. W tym samym roku na własną prośbę został przeniesiony na probostwo do miejscowości Staw, gdzie był duszpasterzem 15 lat. W Stawie Proboszcz Sperczyński był bardzo pracowitym kapłanem, wielce zasłużył się dla środowiska lokalnego szeregiem inicjatyw na polu religijnym, gospodarczym i społecznym, które skutkowały rozwojem miasta mimo iż od czasów seminaryjnych nękały go schorzenia żołądka i musiał okresowo leczyć się w różnych szpitalach. Był bardzo aktywny w miejscowym środowisku, pełnił wiele funkcji społecznych. Zmarł 20 lutego 1939 r. w Kaliszu. Uroczystości pogrzebowe trwały trzy dni, a w samym pogrzebie wzięło udział 24 kapłanów. Ciało ks. Sperczyńskiego spoczęło na cmentarzu parafialnym w Stawie. Był kapłanem 47 lat.
Edmund Paszkowski
Przyszły kapłan, ksiądz i kapitan Edmund Paszkowski, urodził się 14 listopada 1890 roku w Stawie Kaliskim, w nie istniejącym już domu położonym przy obecnej ulicy Spółdzielczej, jako syn Marcelego Paszkowskiego i jego drugiej żony Walentyny z Kwintkiewiczów. Był najmłodszym z jedenaściorga dzieci z dwóch małżeństw swego ojca. Ojca stracił w wieku 8 lat, dzięki pomocy sióstr- warszawskich zakonnic, Walentyny Edmund rozpoczął kształcenie w Warszawie. Dzięki nim ukończył w 1911r. Korpus Kadetów uzyskując stopień porucznika, ale wstąpił także do Warszawskiego Seminarium Duchownego, gdzie 1916r. otrzymał święcenia kapłańskie. W ten sposób udało mu się zrealizować dziecięce marzenia- by zostać księdzem i jednocześnie żołnierzem. Jako kapelan wojskowy uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej za co został odznaczony Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918-1921. Będąc pasjonatem lotnictwa od 1923 roku zaangażował się w tworzenie Ligii Obrony Powietrznej Państwa (później L.O.P.P). Zakładał koła terenowe, propagował idee obrony przeciwlotniczej i przeciwgazowej wśród młodzieży i robotników Warszawy, inicjował zbiórki społeczne na zakup samolotów ćwiczebnych dla wojska. W 1933 w uznaniu jego pracy duszpasterskiej i oświatowej władze kościelne mianowały go Generalnym Patronem Stowarzyszenia Robotników Chrześcijańskich. Jako Kapelan Zarządu Głównego L.O.P.P. uczestniczył w centralnych uroczystościach państwowych. Doceniając jego zaangażowanie i oddanie sprawie lotnictwa 15 grudnia 1936r. ks. Kard. Aleksander Kakowski mianował go pierwszym proboszczem pierwszej w Polsce parafii lotniczej pw. Św. Franciszka z Asyżu na warszawskim Okęciu z obowiązkiem budowania kościoła lotników polskich. Niestety 1 września 1939r i wybuch wojny przekreślił te plany. Ks. Paszkowski znalazł się wśród księży aresztowany i mocno podupadł na zdrowiu. Po uwolnieniu i powrocie do parafii uczestnicząc w konspiracji ks. Edmund Paszkowski ratował życie wojennym sierotom polskim, a także dzieciom żydowskim, którym wystawiał świadectwo chrztu i umieszczał w bezpiecznych domach sióstr zakonnych. W 1941r. uciekając przed aresztowaniem przez gestapo ukrywał się, jako Bonifacy Kowalewski, w domu zakonnym w Konstancinie pod Warszawą, gdzie zmarł 21 czerwca 1943r. przeżywszy 52 lata. Ksiądz Edmund Paszkowski spoczął na Starych Powązkach w grobie zbiorowym księży Archidiecezji Warszawskiej w kwaterze 107.
ks. Antoni Kardyński
(do 1928 r. nazwisko Kołtoń) urodzony 7 czerwca 1897 r., święcenia kapłańskie przyjął 2 marca 1924 r. we Włocławku, wspólnie z przyjacielem z seminarium późniejszym Prymasem Tysiąclecia Stefanem Wyszyńskim. Od 1932 proboszcz parafii Borków k. Kalisza. Aresztowany przez Niemców 6 października 1941 r., przewieziony do KL Dachau 30 października (nr obozowy 28273) Jak wspomina w swoich notatkach Prymas Wyszyński: „ Było nas 17 […] z tej gromadki zginęli w Dachau: ks. Stanisław Michniewski, ks. Julian Konieczny, ks. Jan Mikusiński, ks. Jan Fijałkowski, ks. Zygmunt Lankiewicz, ks. Bronisław Placek, ks. Stanisław Ogłaza. Wrócili z obozu koncentracyjnego: Ks. Józef Dunaj, ks. Stefan Kołodziejski, ks. Wojciech Wolski, ks. Marian Rawicki, ks. Antoni Kardyński, ks. Antoni Samulski. Uniknąłem obozu tylko ja, dzięki temu, że na polecenie Biskupa Kozala opuściłem Włocławek na kilka dni przed drugim aresztowaniem duchowieństwa. Jeszcze przed wojną zmarł nasz kolega, ks. Konstanty Janic, na gruźlicę. Koledzy, którzy wrócili z obozu są niemal inwalidami. Ks Kardyńśki był ,,królikiem doświadczalnym” i ciężko chorował na zaszczepioną flegmonę.” Po uwolnieniu w 1945 r. ks. Antoni Kardyński zostaje duszpasterzem Polaków przebywających w Austrii. Po powrocie do kraju w 1946 r. ponownie proboszczem w Borkowie i jednocześnie administratorem w Tykadłowie oraz Kokaninie Od 1950r. zostaje proboszczem w Stawie gdzie zmarł w 17 stycznia 1968 r. Został pochowany na cmentarzu w Stawie.
Straż Ogniowa i OSP w Stawie
Historia Ochotniczej Straży Pożarnej w Stawie sięga roku 1907 kiedy to zostaje powołany komitet, złożone zostają wszelkie niezbędne dokumenty i w połowie roku zarejestrowane oficjalnie zostaje Stowarzyszenie Straży Ogniowej w Stawie. W skład Komitetu Założycielskiego Straży weszli: Wacław Niemojowski, Józef Widawski, Konstanty Murzynowski, Karol Florkowski i Karol Wojtaniś. Dość szybko, bo już po kilku latach przy Straży Ogniowej w Stawie utworzono Orkiestrę Dętą, która uświetniała muzycznie wszystkie uroczystości odbywające się w Stawie. Na zdjęciach z lat 20-tych i 30-tych XX wieku możemy zobaczyć mieszkańców Stawu uczestników uroczystości strażackich i kościelnych między innymi Jubileusz 25lecia istnienia straży w Stawie 10 lipca 1932.